عێراقییەکان وەک قوربانی تائیفیەت

‌عومەر عەلى محەمەد

لەدوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی ٢٠٠٣، ئەو ھێزە سیاسیانەی کە لە عێراقدا دەسەڵاتی سیاسیان بەدەستەوە گرت ،ھیچیان خاوەنی پرۆژەی دەوڵەت نەبوون بۆ بنیاتنانەوەی عێراقی نوآ، بەڵکو ھەریەکەیان بە دیدێکی بچوکی تائیفی و مەزھەبی و خێلڕ دەسەڵاتیان بەدەستەوە گرت و لە پاش ١٥ سالڕ لە ئەو جۆرە حوکمڕانیە ئێستا عێراق لە خراپترین دۆخدا ژیانی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی دەگوزەرێت، لە سەردەمی رژێمی بەعسدا پایەکانی دەوڵەت و دامەزراوەکانی بەھێز بوون، بەڵام ئەوەی ئیشکالی بۆ ئەم رژێمە دروست کردبوو جۆری سیستمە سیاسیەکەی بوو کە باکگراوندەکەی مەرجەعێکی دیموکراسی نەبوو، بەڵکو پێکھاتبوو لە پێکەوە گرێدانی فاشیەت و رەگەزپەرستی نەتەوایەتی عەرەبی و لەنێو ئەویشدا کارکردن لەسەر تۆخ کردنەوەی سوننی گەرایی لە نێو عێراق و لەنێو سوننەکانیشدا بەعسیەکان.

لەدوای روخانی رژێم فەلسەفەیەک نەبوو بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەت و پرۆژەیەکی ھەمەلایەنە نەبوو بۆئەوەی عێراقی نوآ بکرێتە سەرەتای وەرچەرخانێکی نوآ بۆ بنیاتنانی سیستمێکی دیموکراسی پێشکەوتوو لەسەر بنەمای دادپەروەری و شەفافیەت و ئازادی تاک و چەسپاندنی مافەکانی ھاوڵاتی، بەڵکو دوبارەکردنەوەی ھەمان خەیاڵدانی سیاسی رژێمی پێشوو بوو بەڵام بە فۆڕمێکی نوآ، ئەمجارەیان لە جیاتی ئایدۆلۆجیای بەعس ،پارتە سیاسیە نوێیەکان لەنێو بازنەی تائیفیەت و مەزھەبیەت و خێڵدا ئیشیان کرد، تائیفیەت بەو مانایەی کە تەنھا گروپە سیاسیەکەی خۆی دەکاتە سەنتەر و ئەوانیتر لە نەتەوەو مەزھەب و خێلڕ و پێکھاتەکانی تر دەکاتە پەراوێز، واتە لەم جۆرە لە دەسەڵاتی سیاسیدا شتێک نیە بەناوی پرۆژەی دەوڵەت و مافەکانی ھاوڵاتی و شەفافیەت و رێزگرتنی رای بەرامبەر، بەڵکو لە رێگەی ئەم جۆرە لە حوکمڕانیەوە رێگە خۆش دەکات بۆ گەندەڵی و خزم خزمێنە و قولڕ کردنەوەی ململانێی حیزب و تائیفی و مەزھەبی، ئەگەر سەیری عێراق بکەین لە دوای رووخانی رژێم کەوتە ئەم زۆنگاوەوەو بە درێژایی ١٥ ساڵی رابردوو ئەم سیاسەتەیان چەسپاندوە، بەھۆی ئەمەشەوە ھەموو کەس و لایەنێک کە لەگەلڕ ئایدیۆلۆژیاو مەزھەبی پارتی حوکمڕان نەبووبێت بوونە قوربانی و بە ئەم ھۆیەشەوە بەھۆی ململانآ مەزھەبیەکانەوە سەدان ھەزار کەس بوونە قوربانی، بەپێی سەنتەری راپرسی ئینگلیزی (ORB) لە ساڵی ٢٠٠٣ ھەتا کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق ٦٠% ئەو عێراقیانەی کە کوژراون بەھۆی ململانآ مەزھەبی و تائیفیەکانەوە بووە.

ھەروەھا ئەگەر سەیری کورد بکەین کە لە عێراقدا لەڕوی دانیشتوانەوە دووەمین نەتەوەی عێراقە و بەشداری بنیاتنانەوەی عێراق و نوسینەوەی دەستوری کردووە، بەڵام لە ئێستادا پارتە عەرەبیە دەسەڵاتدارەکان بە شیعە و سوننە خراپترین ھەڵوێستیان بەرامبەر بە کورد و مافە دەستوریەکانی ھەیە و ئامادە نین ماددەیەکی دەستوری وەک ١٤٠ جێبەجآ بکەن لە ناوچە جێناکۆکەکاندا و ھاوتای بەعسیەکان بۆ چارەسەری ئەم ماددەیە پشت بە ھێزی میلیشیا و ھەڕەشەو نکوڵی کردنی مافی کورد بوونی کەرکوک و ناوچەکانی تر دەکەن.

بریجنسکی راوێژکاری نەتەوەیی پێشووی ئەمریکا دەڵێت باشترین ھۆکار بۆ ھەڵوەشاندنەوەی سیستم و دەوڵەت و گەلان بریتیە لە قوڵکردنەوەی ململانآ نەتەوەیی و رەگەزی و تائیفیەکان، ئەویش بە پشتیوانی کردنی تائیفەیەکیانە دژ بە ئەوانی تر بۆ سەرکوت کردن و لەناوبردنیان.

بەھۆی ئەوەی کە پارتە سیاسیە عێراقیەکان بۆ خۆیان خاوەنی ئەو پرۆژە ستراتیجیە نەبوون کە عێراق لە قەیرانەکان رزگار بکەن و خۆیان بوونە سەرچاوەی قەیرانە نوێیەکان، لەبەرئەوە ئەمانە ناتوانن عێراق بەرەو کەناری ئارامی بەرن و بیکەن بە نموونەی وڵاتێکی پێشکەوتوو خۆشگوزەران، سەرەڕای ئەوەی کە عێراق یەکێکە لە دەوڵەمەندترین وڵاتەکان بە سامانی نەوت لەسەر ئاستی ناوچەکە و جیھان، چونکە ئەم پارتە سیاسیانە ئامانجەکانیان لە دەوری کۆمەڵێک خەونی بچوکدا دەسوڕێتەوە ،بۆ ئەم مەبەستەش گەلی عێراق و ھاوڵاتیانی عێراقیان کردۆتە قوربانی و قولڕ بوونەوەی ململانێکان و رژانی خوێنی سەدان ھەزار کەس و نقوم بوونی دەوڵەت لە گەندەڵیەکی ناھەمواردا ھەمووی شایەدی ئەو حاڵەتەیە.

لەبەرئەوە ئەگەر سەرنج بدەینە پێکھاتەی پارتە سیاسیەکان و مەرجەعیەتی بیرکردنەوەیان دەتوانین بڵێین ئایندەی عێراق بەرەو ئاسۆیەکی روون ھەنگاو نانێت، چونکە ئەم پارتانە لە عەقڵیەتیاندا شتێک نیە بەناوی دیموکراسی و کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیای ئازاد و داننان بە مافی ھاوڵاتی و پێکھاتەکان و دەستەبەرکردنی مافی ھاوتا بۆ ھەموان، بەڵکو ئەمانە لەپێناو مانەوەیان لە دەسەڵاتدا پەنا بۆ ھەموو کارێک دەبەن . بورھان غلیۆن دەڵێت :لە پێناو ئامانجە تائیفیەکانی خۆیاندا یاساو ھەلی یەکسان دەکەنە قوربانی و دەوڵەتیش دەگۆڕن بۆ دەوڵەتێکی تائیفی، ئەگەر سەیری ئەنجامەکانی کۆتا ھەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانیش بکەین ھەمان راستیمان بۆ دەردەکەوێت و بە سەرنجدان لە ھەڵوێستی پارتە سیاسیەکان دەگەینە ئەو راستیەی کە عێراق لە ئێستادا لە خراپترین دۆخدایە و ھەریەکەیان تەنھا ئامانجیان بەدەست ھێنانی کورسی و بەرژەوەندیە تایبەتیەکانی خۆیانەو لە عەقڵیەتی ئەم پارتە سیاسیانەدا شتێک نیە بەناوی بەرژەوەندی گشتی و پاراستنی ئاسایشی دەوڵەت و بنیاتنانی دەوڵەتی خۆشگوزەران، لەبەرئەوە ئەگەر دۆخەکە بەم جۆرە بەردەوام بێت و ئەم ململانێیانە زیاتر گەرم ببن دورنیە کە عێراق بەرەو شەڕی ناوخۆو پێکدادن بڕوات و ھەموو عێراقیەکانیش ببنە قوربانی ئامانجە تائیفی و مەزھەبی و خێڵەکیەکان.یان جارێکی تر لە سەر بنەمای تائیفی و مەزھەبی رێک دەکەونەوەو ئەوەندەی تر عێراق بەرەو وێرانی و گەندەڵی دەبەن .


PM:03:26:10/07/2018

ئه‌م بابه‌ته 3627 جار خوێنراوه‌ته‌وه‌‌



هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی