ئێزیدییەكان و هۆڵۆكۆستی سەدەی بیست و یەك

‌ ئێڤار ئیبراھیم

لە دوای ئەو ساڵانەشەوە  وەك دووبارە بونەوەی مێژوو لە ساڵی 2014 كوردان رووبەڕووی هێرشی نامرۆڤایەتی گەورەترین و ترسناكترین گروپی تیرۆریستی بونەوە بەناوی گروپی تیرۆریستی داعش كە بەناوی ئاینی ئیسلامەوە خۆی نیمایش كرد و ئاینی پیرۆزی ئیسلام بەكاردەهێنن بۆ ئەنجامدانی تاوانەكانیان و لە چەندین لاوە هێرشیان كردە سەر ناوچە كوردستانیە كورد نشینەكان لەوانە قۆڵی كەركوك و جەلەولا و شەنگال و مەلا عەبدوڵا و مەخمور و چەندین ناوچەی تر. 

لە رۆژی  3/8/2014  چەكدارانی داعش هێرشی نامرۆڤانەیان كردە سەر ناوچەكانی قەزای  شەنگال و دەوروبەر و ئامانج لەو هێرشە بەمەبەستگرتنی ئێزیدیەكان و ئێزیدیە نشینە رەسەنە كوردەكانیانی كردە قوربانی و هێرشی مەترسیدارییان كردە سەر خەڵكی سڤیل، لە دەورانی مێژوودا تا ئەم بەروارەی سەرەوە ئێزیدیەكان توشی لەناوچون و كوشتن بونەتەوە لە ساڵی 1831 توشی قڕكردن بونەتەوە، كە دەتوانرێت بە درێژكراوە و دووبارەبونەوەی  مێژووی  شاڵاوەكانی ئەنفال و جینۆسایدی سەر كوردان ئەژماربكرێت كە لەلایەن رژێمی بەعسەوە ئەنجامدرا، چونكە هاوشێوە و هۆكار و لێكچونی زۆر هەیە لە نێوان ئەو دوو تاوانەدا . 

بە پێی سەرچاوە فەڕمی و نا فەڕمیەكان زیاتر لە هەزار و 200 ئێزدی كوژراون بە ژن و پیاو گەنج و پیر و مناڵەوە، هەروەها زیاتر لە 4000 هەزار ژن و كچی ئێزیدی كەتنەدەست داعش و رفێنران بۆ ناوچەكانی ژێردەستی خۆیان، بەتەنها لە گوندی كۆچۆ 400 بۆ 800 كەسیان كوشتوە و ئەو گوندەیان خەڵتانی خوێن كردوە بە تراژیترین شێوە. 

كەس و كاری ئەوانەی كە رفێنراون یان كوژراون ئاوارەی چیای شەنگال و ناوچەكانی تری باشوری كوردستان بونەوە كە ژمارەیان نزیكەی 200 هەزار كەس دەبێت، خێزانی وا هەیە یەك كەسی لێ رزگارنەبوە و لەلایەن داعشەوە بەشێوەیەك لە شێوەكان لە ناوبراوە، یان یەك كەسی لێ ماوەتەوە یان دایك یان باوك یان كوڕ یان كچ یان هیچیان لە ژیاندا نەماون، لەكاتی هەڵاتن و ئاوارەبونیشیان بۆ چیای شەنگال بەهۆی نەبونی خۆراك و زۆری مانەوەیان لەو ناچە دورەدەستەكان بەهۆی نەگەیشتنی پێداویستی خۆراك و بەهاناوە نەچونیان یان درەنگ بەهاناوەچونیان نزیكەی 300 بۆ 500 كەس لە چینە جیاوازەكان پیر مناڵ ژن لە برسا و تینوێتیدا مردن ویان لەسەرمادا گیانیان لەدەستدا.

ئاوارەكان بریتی بوون لە پێكهاتە و نەتەوەی جیاجیا  لە كورد و عەرەب و توركمان و كلد و ئاشوری و هتد) لەرووی ئاین و ئاینزاشەوە بریتی بوون لە ( مەسیحی و ئێزیدی و كاكەیی و شیعە و سونە  و شەبەك و هتد. 

ئەو بارودۆخە دژوار و نەخوازراوەی دەرحەق بە ئێزیدیەكان دروستكرا بۆ كورد و بۆ ئیزیدیەكانیش تاوانێكی گەورە و كاریگەر بوو بەسەر كورد داهات لەسەدەی بیست و یەك، دەتوانین بڵێین ئەو تاوانەش جینۆسایدە بەرامبەر بە بە میللەتی كورد و  بەرامبەر بە مرۆڤایەتی ، چونكە هەم لەبەر كوردبونیان بوو هەمیش لەبەر بیروباوەرەكەیانەوە بوو هەروەها زۆر لێچكچووی تر .

دوای ئازادكردنی شەنگال  و دۆخی شارەكە

لەلایەكی تر بەهۆی ئەوەی كە شەنگال لە رووی كۆمەڵایەتی و ئاینیەوە لە چەند پێكهاتە و دینی جیاواز لە خۆدەگرێت و دانیشتوانەكەی چەند ئایێكی جیاواز پەیڕەو دەكەن، لە ئێستادا متمانە لە نێوانیاندا لاواز بوە و ئاماژەكان وای بۆدەچن كە لە داهاتوودا ئەو متمانەیە لە نێوانیاندا هەر نەمێنێت لێكبترازێن و رووداوی نەخوازراو لە نێوانیاندا بەرپابێت، لەلایەكی تر حیزب و لایەنە  كوردییەكان دەیانەوێت و لە هەوڵدان بۆ چەكداركردنی خەڵكی شەنگال بۆ پاراستن یان بەرگری كردن لە شەنگالی ئێزیدیەكان بۆ دووبارە نەبونەوەی تاوانی ئەنفال و جینۆساید كە داعش بەسەری هێنان، ئەوەش ئەو مەترسیەی سەرەوەی كە باسم كرد زیاتر دەكات لە كاتی چەكداركردنی ئێزدییەكان، بۆیە پێویستە مامەڵەیەكی دروست و بەهەستیارییەوە مامەڵە لەگەل هەموو ئەگەرەكاندا بكەن. 

هەروەها پێویستە لەسەر لایەنە پەیوەندیدارەكان هەرگیز كارێكی وا نەكەن بە ئاراستەی خراپبون یان خولقانی دۆخێكی لەو شێوەیە كە و پێویستە خەمساردی نەكەن و كاربكەن بۆ رەواندنەوەی ئەو مەترسیانەی كە بونی هەیە، هەروەها رزگاركردنی هەموو ئەوناوچانەی كە لە ژێر دەستی داعشدا ماونەتەوە و دورخستنەوە و دەركردنی چەعدارانی داعش بۆ ئەو سنور .

 ئەو ئێزیدیانەی تا ئێستا  لەناو كەمپەكاندا ماونەتەوە لە دۆخێكی قورس و خراپدا ژیان دەگوزەرێنن و ژیانێكی ناخۆشیان بۆ دروستكراوە ئەوەش تاوانێكی ترە بەرامبەر ئەو كوردە رەسەنانە لەلایەن لایەنە پەیوەندیدارەكاننەوە دەكرێت، داهاتووی ئێزیدیەكان روون نیە، لەگەڵ ئەوەی كە كوردی رەسەنن و بۆ سەدان ساڵە لەو نیشتمانە نیشتەجێن. 

لەدوای ئەنفال و جینۆسایدكردنیشیان ئێزیدیەكان دوای بێ ئومێد بونیان لە حكومەتی هەرێم و لایەنەپەیوەندیدارەكان بە لێشاو بە هەزارانیان روویان لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا و كەنەدا كرد حكومەتیش بێ باكانە بەدیار ئەو كۆچەدا بێ خەم لێ ی دانیشتوە، لەو بارەیەوە ئامارەكان بەردەست نین ئاخۆ چەندیان كۆچیان كردوە، بەڵام بونەتە قوربانی ململانێی تەسكی حیزبایەتی كەس نیە بە جدی داكۆكیان لێ بكات، دام و دەزگاكانی حكومەتیش  هیچ پلانێكیان نیە بۆ داهاتووی ئێزدییەكان تا بگەن بە كەنارێكی ئارامتر  و بگەڕێنەوە سەر ژیانی خۆیان، بە پێی زانیارییەكانیش لە وڵاتانی دەرەوەش لە ژیانێكی ناخۆش و دژواردا دەژین و  شوێنی كەمپەكانیان زۆر نەگونجاوە. 

رفاندنی ژنانی و كچانی ئێزدی 

دوای ئەو پەلامارە دڕندانەی داعش و داگیركردنی ناوچەكانی شەنگال بەداخەوە كۆمەڵگاكەمان رووبەڕووی تراژیدیترین كەموێنەی زوڵم و ستەم بۆوە بەرامبەر بە بەشێك لە ئافرەتانی كورد، بە دیاری كراویش ژنان و كچانی ئێزیدی .

لە روانگەی داعشەوە ئێزیدیەكان خەڵكانێكن یان دەبێت دەستبەرداری ئاین و ئاینزاكانیان و كلتوری سەدان ساڵەی خۆیان بن، یان پیاوەكانیان بە شێوەیەكی سیستەماتیك لەناوبران، ژنەكانیشیان وەك كۆیلە و كەل و پەل و كاڵا مامەڵەیان پێوەكرا ، تاوەكو ئێستاش بەردەوامی هەیە بەپێی كلتوری و نەریتی كۆنی عەرەبیانە و یاسایی جەنگەل بەناوی ئاینی ئیسلامەوە لە بازاڕەكانی ژمارەیەك وڵاتی عەرەب وەك كەنیزە كڕین و فرۆشتنیان پێوەدەكرێت. 

 زۆربەی زۆری ئەو كچ و ژنانەی كە فریانەكەوتن خۆیان لە دەست چەكدارانی داعشەوە دەربازبكەن كەوتنە دەست چەكدارەكان و رفێنران پاشان  بە كۆیلە كران كە ژمارەیان 4000 هەزار ژن و كچ بووە و لەو ژمارەیەش 343 ژنیان بە رێگای جیاواز  ئازاد كراون ، دواتر بەسەر ئەمیر و چەكدارە وەحشیەكانی خۆیان دابەشكراون و بە زۆر كردویانن بە خێزانی خۆیان وەك ئامرازێك بۆ ئارەزووە كێوییەكانی خۆیان.

رۆژی 12 ی تشرینی ساڵی 2015  سەردانی بەغدامان كرد لەگەڵ هەریەك لە جێگری دووەمی پەرلەمانی عێراق و وەزیری كۆچ و كۆچبەران و وەزیری دەوڵەت بۆ كاروباری ئافرەتان و لیژنەی ئافرەتانی پەرلەمانی عێراق كۆبوینەوە و   لەسەر داوای ئێمە 27 ملیۆن دینار لەلایەن جێگری دووەمی ئەنجومەنی عێراق تەرخانكرا بۆ ئەو ژن و كچانەی كە لە ژێر دەستی داعش رزگاركرابون.

*هەروەها داوامان لە وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتی حكومەتی عێراق كرد كە موچەیەكی شایستە بۆ ژن و كچە ئێزیدیەكان ببڕێتەوە، لای خۆیانەوە بەڵێنی دا كە ئەو ئەركە جێبەجێ بكات، بەڵام بەداخەوە دوای چەندین جار داوامان لەلایەنە پەیوەندیدارەكان لە  حكومەتی هەرێم كرد كە ناوی یەك بەیەكی ئەو ژن و كچانەمان پێبدات تاوەكو ئێمەش لای خۆمانەوە بینێرین بۆ حكومەتی عێراق بەڵام تاوەكو ئێستاشی لەگەڵ بێ ناوەكانمان نەخرایە بەردەست، ئەوەش وای كرد كە بڕێنەوەی موچەكە هەروا بمێنێتەوە.

* هەروەها پەرلەمانی كوردستان كۆبونەوەیەكی تایبەتی لەسەر ژنان و كچانی ئێزیدی ئەنجامدا و وەك لیژنە راسپاردەیەكمان ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرد لەسەر ئەو پرسە، داوامان لێ كردن كە بەجدی و خەمخۆرییەوە كار لەسەر ئەو پرسە بكەن و خاڵەكان و داواكارییەكانی راسپاردەكە جێبەجێ بكەن، بەڵام بەداخەوە بەهۆی پەكخستنی پەرلەمان ئیش و كارەكانی پەرلەمانیش بەتەواوی پەكیان كەوت. 

1_ دابین كردنی بودجەیەكی  تایبەت

 2- لە روی تەندروستیەوە خزمەتگوزاری تەندروستی پێویستیان بكرێت.

3_ حكومەتی هەرێم چیتر كەمتەرخەمی نەكات و بە رێگای جۆراو جۆر كاربكات بۆ رزگاركردنی ئەو ژن و كچانەی داعش خستونیەتە ژێردەستی خۆی و تا ئێستا رزگارنەكراون .